او يكى از فرزندان رشيد امير مؤمنان على (ع) است و «حنفيّه» لقب مادر اوست و اسمش «خوله» دختر يكى از مردان با شخصيّت طايفه «بنى حنيفه» است كه در يكى از جنگهاى اسلامى اسير شد و مى‏ خواستند او را بفروشند، على (ع) او را آزاد كرد و به همسرى خود در آورد. او شجاعت را از على (ع) به ارث برده بود و مى‏ گويند گاهى زره‏هاى محكم را با دست پاره مى‏كرد و به همين دليل امام (ع) در جنگ «جمل» پرچم را به دست او سپرد و در جنگ «صفّين» جناح چپ سپاه على (ع) به دست او و «محمّد بن ابى بكر» و «هاشم مرقال» بود.

«محمّد حنفيّه» در سال 81 هجرى در سنّ شصت و پنج سالگى دار فانى را وداع گفت. در باره محل دفن او اختلاف است، بعضى مى‏گويند در «طائف» بدرود حيات گفت و در همان جا دفن شد و بعضى مى‏گويند در «بقيع» به خاك سپرده شد و گاه محلّ وفات او را كوه «رضوى» در نزديكى مدينه دانسته‏اند. يكى از نشانه ‏هاى جلالت مقام او اين است كه امام حسين (ع) هنگامى كه مى‏ خواست از مدينه به سوى مكّه حركت كند او را وصى و نماينده خود در مدينه قرار داد تا اخبار آن جا را به او برساند و وصيتنامه معروف خود را كه در مقاتل آمده، به او سپرد. پيام‏ امام‏ شرح‏ تازه‏ وجامع ى‏برنهج‏ البلاغه، ج 1 ، صفحه‏ ى 494